نقش تعاون در توسعه و پیشرفت اقتصادی

 

تعاون و همکاری یکی از فضایل اخلاقی است که در تعالیم اسلامی بر آن تاکید شده است

معنای تعاون:

تعاون و همکاری به معنای «یکدیگر را یاری کردن» یا «یاری کردن برخی، برخی دیگر را» آمده است. [۱

لازم است در ابتدا به این نکته اشاره کنیم که تعاون و همدلی بر پایه خودآگاهی بنا می‌شود، یعنی هر قدر نسبت به شناخت احساسات خودمان آگاه ‌تر باشیم، در دریافتن احساسات دیگران و یاری کردن آن‌ها نیز ماهرتر خواهیم بود. از این رو آن‌هایی که هیچ ایده‌ای نسبت به احساسات خودشان ندارند، در شناخت احساسات دیگران کاملا عاجزند و دچار بهت و سردرگمی می ‌شوند. [۲

تعاون و همدلی در آیات:

تعاون یکی از اصول اخلاقی مهم است که در قرآن با صیغه امر به آن اشاره شده و همین امر نشانگر اهمیت و ارزشمندی آن است.

خداوند در سوره مائده می­‌فرماید:

«و (همواره) در راه نیکی و پرهیزگاری با هم تعاون کنید. و (هرگز) در راه گناه و تعدی همکاری ننمایید.» [۳]

در این آیه هم جنبه مثبت قضیه و هم جنبه منفی آن بیان شده است و این اشاره به این دارد که تعاون و همکاری باید هم در دعوت به نیکی‌ها و هم در مبارزه با بدی‌ها انجام گیرد.

 

تعاون و همدلی در روایات:

روایات نیز با عناوین مختلفی مسلمانان را به یاری یکدیگر فرا خوانده و در بعضی از امور، آن را واجب و ضروری دانسته است.
امام علی(ع) در این باره می­‌فرماید: «بر شماست که یک‌دیگر را نصیحت کنید و نیکو همکاری نمایید. درست است که هیچ کس نمی­‌تواند حق اطاعت خداوندی را چنان که باید بگذارد. لکن باید به قدر توان، حقوق الهی را رعایت کند که یکی از واجبات الهی، یکدیگر را به اندازه توان نصیحت کردن، و برپا داشتن حق، و یاری دادن به یکدیگر است.» [۴]

از سویی تعاون و همکاری در کارهای زشت، مورد نفرت اسلام است تا جایی که مرتکب آن را به دوزخ تهدید کرده و گفته شده اینان در روز قیامت مشمول عذاب خدا خواهند بود. تا خدا تکلیف سایر بندگان را تعیین فرماید و سپس به کیفر آنان رسیدگی کند.
امام صادق(ع) می­‌فرماید: «روز قیامت، دستیاران ستم‌گران، در سراپرده­‌ای آتشین جای می­‌گیرند تا خداوند میان بندگان داوری کند.» [۵]

فضیلت همدلی و تعاون:

آیات و روایات فراوانی وجود دارد که به فضیلت و اهمیت همدلی و تعاون اشاره کرده و فضیلت آن را از بسیاری عبادات بیشتر شمرده است. در این‌جا به برخی از آن‌ها اشاره می­‌کنیم:
۱. پیامبر اکرم(ص) می­‌فرماید: رفع گرفتاری و همدلی با مردم بهتر از روزه و اعتکاف یک ماه است. [۶]

۲. امیرالمومنین(ع) می­‌فرماید از پیامبر(ص) شنیدم که فرمود: کسی که یک مشکل از مومن رفع کند، مثل کسی است که تمام عمرش را عبادت کرده است. [۷]

۳. امام صادق (ع) می­‌فرماید: قضای حاجت مومن از آزادی هزار بنده و از هزار اسب سواری که به جنگ می­‌روند فضیلتش بیشتر است. [۸]

با توجه به روایاتی که در فضیلت همدلی و تعاون ذکر شد، در می­‌یابیم که این صفت فضیله از جمله صفاتی است که مورد توجه و تاکید بسیاری از طرف ائمه معصومین(ع) بوده است؛ چرا که یاری رساندن به مومن از جمله عباداتی است که مورد رضایت خداوند است، به همین دلیل از بسیاری عبادات با فضیلت­‌تر و مهم‌تر شمرده شده است.

 

مصادیق همدلی و تعاون:
 

هدیه دادن:

هدیه دادن به برادر مومن، جهت اظهار دوستی و محبت و تأکید دوستی یکی از مصادیق همدلی و تعاون است. چرا که از این طریق انس و الفتی بین قلب‌های آن‌ها ایجاد می­‌شود که در گرفتاری‌ها و مشکلات بعدی آن‌ها را به یکدیگر نزدیک­‌تر می­‌کند.
پیامبر اکرم(ص) می­‌فرماید: با هم دوستی کنید و هدیه به یگدیگر بفرستید که آن کینه‌ها را برطرف می­‌کند. [۹]

رفع غم از چهره مومن و سیر و سیراب کردن او:

امام صادق(ع) می­‌فرماید: «هر کس که غصه و اندوه قلب مومنی را مرتفع کند، خداوند، اندوه آخرت را از او برطرف خواهد فرمود و با دل خشنود و قلب مسرور از قبر بر خواهد خاست و هر آن کس که مومن گرسنه­‌ای را خوراک دهد، خداوند از میوه‌های بهشتی به او خواهد خورانید و هر کس که مومنی را به جرعه آبی سیراب کند، خدایش از رحیق مختوم سیراب خواهد کرد.» [۱۰]

عیادت در وقت بیماری:

یکی از مصادیق همدلی بین مومنان عیادت در وقت بیماری است. چرا که انسان بیمار بیشتر از اوقات دیگر نیاز به مراقبت و همدلی دیگران دارد، لذا وقتی برادر مومنش در آن وقت او را ملاقات کند و کنار او حضور یابد، انس و الفتی بین آن‌ها ایجاد می­‌کند که در مهلکه‌های بعدی یکدیگر را یاری می­‌کنند.[۱۱]

 

کوشش برای صلح و آشتی:

خداوند در قرآن می­‌فرماید: «مومنان برادر یکدیگرند، پس دو برادر خود را صلح و آشتی دهید و تقوای الهی پیشه کنید، باشد که مشمول رحمت الهی واقع شوید.» [۱۲]

خوشحال نمودن دیگران:

پیامبر(ص) می­‌فرماید: کسی که مومنی را خوشحال کند من را خوشحال کرده و هر کس من را خوشحال کند خدا را خشنود کرده است. [۱۳]

امر به معروف و نهی از منکر:

یکی از نمونه‌های تعاون و همدلی در عرصه اجتماع، امر به معروف و نهی از منکر است. زیرا از نظر اسلام سرنوشت جامعه و فرد به هم پیوند می­‌خورد، از این رو دین اسلام برای دور ماندن جامعه از سقوط و تباهی مومنان را به برقراری فریضه امر به معروف و نهی از منکر سفارش می­‌کند.
کسی که امر به معروف و نهی از منکر می­‌کند، در حقیقت در انجام گرفتن کارهای نیک و ترک اعمال زشت و ناپسند با دیگران همکاری می­‌کند. [۱۴]

شرکت در نماز جمعه:

یکی دیگر از مصادیق تعاون و همدلی در اجتماع، شرکت در نماز جمعه و آگاهی از امور جامعه اسلام و مردم مسلمان جهان است.

 

شرکت در انتخابات و رأی گیری­‌ها:

از مصادیق همدلی و تعاون در عرصه سیاست نیز، می­‌توان به شرکت کردن مردم در انتخابات اشاره کرد. شرکت کردن مردم در انتخابات و تصمیم‌گیری در مورد مسائلی که مربوط به خودشان است، موجب عمیق­‌تر شدن روابط مردم و مسئولین می­‌شود.

روحیه همکاری در معصومین(ع)

ائمه معصومین (ع) که دست پرورده مکتب وحی‌اند روحیه همکاری و تعاون را در حد اعلی دارا بودند و تا آن‌جا که از دست و زبان‌شان بر می­‌آمد، هیچ‌گاه دریغ نمی‌کردند.
امام صادق(ع) در مورد پیامبر (ص) می­‌فرماید: رسول خدا این‌گونه بود که هیچ کس چیزی از او نمی­‌خواست مگر این‌که به او عطا می­‌فرمود. [۱۵]

در این‌جا به برخی از نمونه‌های آن اشاره می­‌کنیم:

 

تعاون در خانه:

اولین قدم همکاری، در محیط خانواده برداشته می­‌شود. به همین دلیل معصومین(ع) با اعضای خانواده خود کمال همکاری را داشتند. روزی رسول اکرم(ص) وارد منزل امیر مؤمنان(ع) شد. او و حضرت زهرا(س) مشغول آسیاب کردن غله هستند، پرسید: کدام یک از شما خسته است؟ حضرت علی(ع) پاسخ داد: ای پیامبر! فاطمه خسته است. حضرت به او فرمود: دخترم! برخیز. او برخاست و پیامبر(ص) به جای او به آسیاب کردن پرداخت. [۱۶]

تعاون در جامعه:

پس از خانواده نوبت به اجتماع می­‌رسد که این‌گونه همکاری‌ها بیشتر در قالب کمک رسانی فردی، اجتماعی، سیاسی، نظامی، اقتصادی انجام می­‌گیرد.

 

تعاون فردی:

درباره رسول اکرم(ص) نقل شده است: هر کس برای هر کاری به حضورش می رسید، برده بود یا آزاد، برمی­‌خاست و حاجتش را روا می ساخت. [۱۷]

تعاون اجتماعی:

ائمه معصومین(ع) در کارهای نیک اجتماعی و دسته جمعی نیز شرکت فعال داشتند و به آن اهمیت می­‌دادند. ایشان علاوه بر رهبری و کارهایی از قبیل زراعت، تجارت، دامداری و غیره، مردم را در کارهای گروهی نیز یاری می­‌دادند. به عنوان مثال: امام سجاد(ع) به طور ناشناس در کاروان‌ها شرکت می­‌کرد و نیازمندی‌های کاروانیان را برآورده می ساخت. [۱۸]

 

تعاون فرهنگی:

پرداختن به امور فرهنگی و پاسخ‌گویی به عطش معنوی جامعه نیز همکاری معصومین(ع) را طلب می­‌کرد و چنین کاری جز از عهده برگزیدگان الهی بر نمی­‌آمد. ایشان با تمام وجودشان فقر فرهنگی و معنوی و بسیاری از مشکلات اجتماعی مردم را درک کرده و با ایثار و از جان گذشتگی در رفع آن می­‌کوشیدند و به مردم، مدد می­‌رساندند.

 

تعاون نظامی:

مبارزه و نبرد، یک حرکت دسته جمعی است که بدون همکاری افراد، سود چندانی نخواهد داشت. رسول خدا و امامان(ع) در این کارها نیز همکاری­‌های لازم را با هم‌رزمان خویش داشتند.

 

تعاون اقتصادی:

ائمه معصومین(ع) همواره خواهان رفاه و آسایش مردم بودند به همین دلیل بخش مهمی از همکاری معصومین(ع) با آنها در امور اقتصادی صورت می­‌گرفت. امام صادق(ع) می­‌فرماید: مومنی که بمیرد و بدهکار باشد، ما وامش را می­‌پردازیم و خانواده­‌اش را اداره می­‌کنیم. [۱۹]

آثار همدلی و تعاون:

قرب به خداوند:

یکی از ثمرات مهم تعاون و همکاری نزدیکی به خداوند و مردم است. همان‌طور که پیامبر اکرم(ص) می­‌فرماید: بخشنده هم به خدا نزدیک می­‌شود و هم به مردم. [۲۰]

آقایی در دنیا:

امام علی (ع) می­‌فرماید: سرور مردم در دنیا افراد بخشنده هستند و بخشندگی از ثمرات همدلی است. [۲۱]

 

زیاد شدن روزی:

امام صادق(ع) از پیامبر اکرم (ص) نقل می­‌کند: اطعام طعام، برّنده­‌تر و فوری‌تر است از چاقو در کوهان شتر. [۲۲]

محبوب­ترین فرد نزد خداوند:

امام صادق(ع) از پیامبر (ص) نقل می‌­کند: مردم عیال خدا هستند، محبوب‌ترین مردم نزد خدا کسی است که به خانواده خدا نفع برساند و خوشی وارد کند. [۲۳]

ناراحتی شیطان:

امام صادق(ع) به اسحاق بن عمار می­‌فرماید: هر چه می­‌توانی به محبین من نیکی کن، پس هر چه مومن به مومن احسان کند صورت شیطان را خراش می­‌دهد و قلب او را مجروح می­‌سازد. [۲۴]

ورود به بهشت:

امام صادق(ع) می­‌فرماید: وقتی برادر دینی حاجتی نزد مومن آورد، و چیزی پیش او نیست که به او بدهد ولی قلبا با او همدلی می­‌کند، خداوند او را به خاطر همدلی او به بهشت می­‌برد. [۲۵]

رفع حوائج شخص در قیامت:

از امام صادق(ع) نقل شده که فرمودند: کسی که رفع گرفتاری از برادر مومن کند، خداوند روز قیامت ۱۰۰ هزار حاجت از او برطرف می­‌کند که اولین آن بهشت است برای او و برای تمام خویشاوندان و آشنایان و برادرانش بعد از این‌که لیاقت دخول در بهشت را نداشتند. [۲۶]

رفع عذاب شدید:

از پیامبر اکرم(ص) نقل شده است که به پسر حاتم طائی در مورد پدرش فرمود: عذاب شدید به خاطر سخای شدید از او دفع شده است. [۲۷]

موانع تعاون:

حسد:

حسد به معنای طلب کردن زوال نعمتی از برادر مسلمان است. کسی که به این صفت رذیله دچار می­‌شود، آرزوی زوال نعمت از برادر دینی خود را دارد، لذا از جراحت و مصیبت­‌هایی که بر او وارد می­‌شود خشنود خواهد شد و اگر او در مرحله ‌ای نیاز به یاری کردن داشته باشد، به سبب حسدی که از در او وجود دارد او را یاری نخواهد کرد.

 

عجب و خود بزرگ بینی:

عجب به معنای آن است که آدمی خود را به علت صفتی که در او هست و یا نیست بزرگ‌ تر بشمارد، این صفت رذیله موجب می ‌شود انسان خود را از بقیه جدا و بالاتر ببیند و به سبب آن از مردم فاصله بگیرد و اگر دست نیازی به سمت او دراز شد، رد کند.

 

عداوت و دشمنی:

یکی از موانع تعاون و همکاری، عداوت و دشمنی است، این صفت خبیثه که منجر به کینه و در ادامه موجب انتقام می­‌شود سبب می­‌شود شخص هیچ تمایل و علاقه­‌ای به یاری کردن برادر دینی­‌اش نداشته باشد و سعی می­‌نماید از این طریق کینه و عداوتی که با او داشته را تلافی کند. [۲۸

 

پانویس:

۱.    ↑ لغت نامه دهخدا، ذیل واژه تعاون
۲.    ↑ هوش هیجانی، ترجمه نسرین پارسا، ص۱۳۹
۳.    ↑ مائده/سوره۵، آیه۲
۴.    ↑ نهج البلاغه، خطبه۲۱۶
۵.    ↑ فروع کافی، تهران، ج۵، ص۱۰۷
۶.    ↑ وسائل الشیعه، ج۱۱، ص۵۶۶  
۷.    ↑ وسائل الشیعه، ج۱۱، ص۵۷۸
۸.    ↑ وسائل الشیعه، ج۱۱، ص۵۸۰  
۹.    ↑ وسائل الشیعه، ج۱۱، ص۳۶۰
۱۰.    ↑ نشان از بی نشان ها، ص۳۳۸
۱۱.    ↑ منهاج النجات، ص۱۲۲
۱۲.    ↑ حجرات/سوره ۴۹،آیه۱۰    
۱۳.    ↑ وسائل الشیعه، ج۱۱، ص۵۶۹   
۱۴.    ↑ معراج السعاده، ص۴۲۷-۴۳۵
۱۵.    ↑ بحارالانوار، ج۱۶، ص۲۷۱
۱۶.    ↑ بحارالانوار، ج۴۳، ص۵۰   
۱۷.    ↑ محجه البیضاء فی تهذیب الحیا، ج۴، ص۱۲۹
۱۸.    ↑ بحارالانوار، ج۴۶، ص ۶۹  
۱۹.    ↑ اصول کافی، ج۷، ص۱۶۸  
۲۰.    ↑ بحارالانوار، ج۷۱، ص۳۵۴   
۲۱.    ↑ بحارالانوار، ج۷۱، ص۳۵۰
۲۲.    ↑ وسائل الشیعه، ج۱۱، ص۵۵۵    
۲۳.    ↑ سرورا وسائل الشیعه، ج۱۱، ص۵۶۳  
۲۴.    ↑ وسائل الشیعه، ج۱۱، ص۵۹۲   
۲۵.    ↑ وسائل الشیعه، ج۱۱، ص۵۷۶   
۲۶.    ↑ وسائل الشیعه، ج۱۱، ص۵۷۶   
۲۷.    ↑ بحارالانوار، ج۷۱، ص۳۵۴
۲۸.    ↑ معراج السعاده، ص۲۵۳-۲۵۵